Uyku, zihinsel ve metabolik süreçlerin yoğun olduğu, yaşam için vazgeçilmez bir süreçtir. Sanayileşme ile başlayan modern yaşam, uyku süresinin azalmasına, uyku bozuklukları ve buna bağlı diyabet ile obezite gibi kronik hastalıkların artırmasına neden olmaktadır. Bu derleme, uyku bozukluklarının diyabet ve obeziteyle ilişkisini irdelemeyi amaçlamaktadır.
Uyku, non-REM ve REM evrelerinden oluşur; non-REM metabolik restorasyonu, REM ise daha çok bilişsel işlevleri destekler. Uyku-uyanıklık döngüsü, sirkadiyen ve homeostatik sistemlerle düzenlenir. Uykunun süresini ve kalitesini bozan faktörler, birçok metabolik hastalığın riskini artırırken, obezite ve diyabet gibi kronik hastalıklarda uyku bozuklukları daha sık görülebilmektedir.
Uyku süresinin azalması ve kalitesinin bozulması, glukoz metabolizmasını olumsuz etkileyerek insülin direnci, prediyabet ve tip 2 diyabet riskini artırır. Ayrıca leptin düşüşü ve ghrelin artışı üzerinden iştahı artırarak kilo alımına neden olur. Türkiye’de güncel verilere göre diyabet sıklığı %15,9, obezite sıklığı ise %20.2’dir. Günlük uyku süresinde 1 saat azalma bile, 10 yıllık diyabet gelişim riskini %3 artırabilir. İnsomnia, diyabet riskini 2,88 kat artırır, ayrıca diyabetik bireylerde HbA1c ve açlık glisemisini yükseltir. Obstrüktif uyku apne sendromu (OSAS), VKİ ≥ 30 kg/m2 bireylerin %60’ında görülür ve kilo artışı ile şiddetlenir. Ayrıca diyabet riskini %35-49 oranında artırır ve diyabetlilerin %90’ında görülen obeziteyle ilişkilidir. Huzursuz bacak sendromu, diyabetlilerde 4 kat sık görülür ve insülin direncini tetikler. Vardiyalı çalışma ise diyabet riskini %22-40, obezite riskini ise %17 artırır.
Sonuç olarak uyku bozuklukları başta diyabet ve obezite olmak üzere pek çok metabolik hastalık ile ilişkilidir. Metabolik hastalıkların tedavi ve yönetiminde başarılı olabilme hastanın kapsamlı değerlendirilmesi ve tedavisi ile doğrul orantılıdır. Bu nedenle kronik hastalık yönetimi mutlaka uyku değerlendirmesini de içermelidir.